THALAITE NUNGCHANG LEH MUSIC
THALAITE NUNGCHANG LEH MUSIC
Evan.
K. Vanlalhlimpuia
Bawngkawn
Rimawi (Music) chu
enge:
Hmanraw hrang hrang nen emaw, hmanraw tello
pawha awmze nei taka ri kan siam hi rimawi chu a ni. Mihring ten kan lunglenna
leh kan rilru puthmang, khawvel thil kan thlir dan leh Pathian rinna a kan
dinhmun te, kan nun biru ber lai thleng maia kan phawrhchhuahna hmanraw tha ber
chu hla hi a ni awm e. Mahse, engang pawhin chutiang hla tha leh ropui chu
phuah chhuak mah ila, rimawi nen a tum rem theih tura siam a nih si loh chuan
chu hla chuan hlutna dang a neih belh thei ngai lo.
Rimawi in mihring nun a
khawih dan
Rimawi (music) hian kan thinlung chhungril
ber, kan nungchang leh ngaihhlutna te a nghawng a. Rimawi hian kan taksa
thanlenna leh inthlahchhawnna thlengin nghawng tha tak a nei thei tih hi zir
mite hmuhchhuah a ni. Tin, kan rimawi ngainat zawng hian mimal, chhungkua leh
khawtlanga kan nunah nasa takin thilthalo min zirtir in, nungchang thalo
(aggressive behavior) min pe tel thei tih erawh kan hriat tel ngei a tha ang.
Thomas L Jipping chuan “There is virus loose
within our culture : An honest look at Music’s impact” tih a ziah ah chuan
rimawi in a tha zawng leh thalo zawnga mihring nun a nghawng nasat theih zia
te, thalaite pawhin rimawi ngainat zawng kan thlan thiam a tulna te, nu leh pa
te fimkhurna tur te a ziak nasa hle a. Awlsam taka, kan hriatloh lai pawha kan
tawngkam, kan nungchang, kan thil thlir dan, kan hriselna leh thanlenna thlenga
min thunun thei tu chu rimawi hi a ni a ti.
Thalaite leh music
Mithiamte chuan tleirawl te hian pawl (class)
7-10 an nih hunlai hian darkar 10500 chuang zet hla ngaihthlak nan an hmang
niin an sawi a, chu chu kum 12 chhunga an school a hun an hman zawng zawng
atangin darkar 500 chauhin a tlem nia! Thalaite hian nitin darkar 2½ zet chu
hla ngaihthlak nan an hmang ang a chhut a ni a, chumi awmzia chu nitin hla chi
hrang hrang 38 zet ngaithla ziah ang an ni. Chung an hla ngaihthlak zinga hmun
thuma then a hmun khat (⅓) zel chuan zu leh damdawi, ruihtheihthil tih chakna a
keng tel an la ti leh zel a nih chu. A nih chuan thalaite hian nitin, hla 12
vel zet, anmahni a ruihtheihthil tih chakna min siamsak thei tu an ngaithla
ziah tihna a ni, ava rapthlak em! Chu mai a la ni lova, thalai sawm zela pakua
te hian hla ngaihthlakna tur hmanrua an nei a, chutiang hmanraw hmang chuan
anmahni mai nilo, an thiante nei ve lo te nen an ngaithla ho thin a ni.
Hetiang tak hian music hian thalaite nun a
luah khat a, nikhata hla pakhat tal ngaithla ngailo thalai hi inzawng ta ila,
khawvar lam arsi ang pharh kan ni ngei ang. Chumi avang tak chuan music kan lo
ngaina a nih pawhin kan hla ngaihthlak tur leh kan ngainat tur hi kan
thlanthiam a ngai a, kan fimkhur em em tur tihna a ni.
Khawvela music lar ber ber te hian tharum
thawhna leh ruihtheihthil tih chakna hi nasa takin thalaite nunah a tuh zel a,
a chhan chu hla leh rimawi hian leilung leh a chhunga thilawmte mai nilovin,
khawvel piahlam ram, thlarau khawvel thlenga thlunzawm tlat thei khawpa
thiltihtheihna a nei tlat a ni.
Engtinnge a nghawng?
Kan music ngaihthlak hian kan nunah thil tam
tak min pe in min dah sak a. A then chu a chhan leh vang kan hriat, a then
erawh kan hriat lem lohva kan danglamna te a ni. University Of Pittsburgh,
School of Medicine chuan kum 2005 khan Billboard Magazine in khawvel huap hla
lar leh hlawhtling ni a a ngaih chin thiau, hla 279 ten ruihtheihthil,
hmeichhiat mipatna leh nungchang thalo leh hlauhawm a ken tel dan kimchang an
zir chianna ah chuan hetiang thil tha lo hi Rap hla in 77%, Country hla in 36%,
R&B leh Hip Hop ten 20%, Rock music in 14% an kengtel zel tih an hmuchhuak.
Heng zingah hian Rap leh Hip hop hian thalaite hnenah zu, damdawi leh
ruitheihthil dang dang te tih chakna a pe nasa ber a, Country music hian
hmeichhiat mipatna lam ah a kaihruai nasa a, Rock Music hian tharum thawhna leh
mahni nun ngaihhlut lohna a pe nasa hle bawk.
The Journal Studies on Alcohol tih hmanga Rap
Music leh nundan thalo inlaichinna an zirbing na, 17th May, 2006-a an published
ah chuan zirlai, kum 15-25 inkar mi 1000 vel an zirchiang a, chuta an
hmuhchhuah chu heng, Rap leh Hip hop music ngaithla tam leh ngaina te hian
insual, mi beih leh tih thaih, zu leh ruihtheihthil tih an ching hle tih a ni.
Music genre dang zawng zawng aiin Rap leh Hip Hop music hian 10% zet in zu,
ruihtheihthil, sex leh tharumthawhna hi thalaite nunah a promote a ni.
The Pacific Institute for Research and
Evaluation (PIRE) in college zirlai mi 1000 an zirbingna ah pawh Rap music,
techno leh reggae te nen a chawhpawlh a, chutiang ngaina mite chu rilru lam
fello, damdawi hman sual leh midang tana nun hlauhawm an ngah bik tih an
hmuchhuak bawk. Dr. Meng Jin, PhD, PIRE Researcher chuan, “Mipuite hian zu
siamchhuah leh thildang in chi fakna atana Rap music leh Hip hop kan hmang nasa
lutuk kan ngaihmawh a ngai tawh hle,” a ti.
Tin, Rock music chhungah hian genre hrang
hrang soft rock, Hard rock, slow rock, punk rock, blues rock, folk rock,
progressive rock, Gothic rock, symphonic rock etc. a tam em em mai a. Hengte
hian nasa takin tharum thawhna leh midang ngaihpawimawh lohna a ti hluar nasa
em em bawk a ni. Chu aia la pawi lehzual chu thalai ten rock band kan ngainat
em em, Red Hot Chilli Peppers, The Beach Boys, The Beatles, Stryper, U2, Iron
Maiden, REM, Nirvana, Green Day, Pavement, Linkin Park, Coldplay, Metallica,
Children of Bodom, Megadeth, Black Sabbath leh a dangte hian thalaite nunah
nasa takin tharum thawhna, Pathian rin duh lohna, Setana biakna te leh sex a
inthlahdahna te a chawilar a. The American Medical Association pawhin rock band
hrang hrang ten an video a an tihlan nasat avanga chhiatna leh thilthalo thleng
nasa chungchang hi nasa takin an lo au pui tawh thin a ni.
The American Academy of Pediatrics chuan Rock
music hian thalaite ah an hriat thiam si loh hian natna chithar tam tak a siam
sak a, zu leh damdawi hman khawloh, mahni intihhlum duhna, tharum tawh chakna,
ramhuai biakna, ualau leh pawlawh taka sex hman chakna, chi leh chi inthliarna
leh thil thlirdan diklo te hi a lar zual te an ni a ti hial a ni.
Ngainat tur thlang
thiam rawh
Thalaite hian thiante tihdan leh ngainat
zawng te tih theih ve a, hriat ve vek kan duh in kan chak thin a, mawl bik,
hrelo bik leh thing bik nih hi kan hlauh ber a ni thin. He ngaihdan leh
thlirdan hian kan taksa leh thlarau nun tana thil tha leh thalo pawh thliar
hlei theilo khawpin min nawr nasa em em a ni. Kan thiante thiltih, an ngainat
leh an duh zawng hmang hian kan hun leh kan nun kan hman dan tur kan thlang tur
a nilo. Engnge ka duh tih aiin engnge ka tan tha, eng hi nge changkang tih aiin
enge hi nge zawhawm, eng hi nge nuam tih aiin eng hi nge dik tih hi kan inzawt
nawn fo tur a ni. Changkang leh rualpawl nih kan duh luat avanga music thalo
leh thianghlimlo pawh thliar thiamlo a awm hi michaklo te thuamhnaw a ni tih
kan hre reng tur a ni.
Kan rualawhna leh kan tuihalna hi Kohhran tan
pawh malsawmna a nih theihna turin music kan tuipui dan te hi her rem zel a tul
tak meuh a ni. Khawi emaw lai platform vela kan intheh lar na tur ngawt zawng
lovin, Pathian kan rinna kawnga kan kawng min dal thei tu, nundan thalo leh
fello nena inkaihhnawih thil te hi kan ngainat loh ngam a tha hle a ni. Miin
changkang lo leh mawl tiin min teh fo dawn mahse Kohhran, khawtlang leh Pathian
mithmuha mi dik leh tha nih hi a thlan nahawm zawk fo a ni tih kan pawm thlap
tur a ni.
Eng music pawh kan ngaina in kan duh a ni thei
e. Mahse, Kohhran huangchhunga senglut tur erawh chuan culture, community,
contemporary leh context hi kan zirchiang in kan hrechiang hmasa ngei ngei tur
a ni. Heng hi hlamchhiah a, "Why should the devil have all the good
music" tih changchawia Kohhrana sengluh tum vek hi kan ngeih lem lo viau
thei a ni. Contemporary a inang lova, culture a dang a, kan sentiment pawh a
inanglo. Chuvangin, kan tuina leh duhna te hi Kohhran nen in hne rem turin,
Kohhran pawh a him chin zelah thalaite tuina leh duhna hrethiam chunga kan in
sâwi rem tlan zel a ngai ngei ang.
Nu leh pa te hnena
thurawn
I fapa/fanu tan khan a music playlist tur hi
a naupan lai atangin thlan fel sak ang thin ang che. Inchhungah I fate beng
hriata I music play thin fimkhur la, music lam kaihhnawih magazine leh album te
pawh sengluh tur mi leh hnawl tur mi I thlang thiam ngei tur a ni. Ngaihsan tur
dik an thlan thiam theihnan I ngaihsan zawng kha a thianghlim in a tha hle tur
a ni. Thalaite hian inchhunga an hmuh leh an hriat hmang hian an khawvel an
hmachhawn a, rual an pawl a, an kawng tur an thlang a ni tih kan hre ngei tur a
ni.
Pathian leh Kohhran duhdan thlir chung renga
an thlarau nun tana him tur chinah hian duhthlanna siam tur leh, mite tih ang
leh awmdan ang nilo mahse a tha leh dik ah chauh lungawi turin kan zirtir ngei
tur a ni. Mahse, kan zirtirna hian thu leh hlaa hrilh leh kawhhmuh ngawt ni
lovin, kan nungchang leh khawsa zia hmang ngei in zirtirna pe thei ila, chu chu
a sawt ber fo a ni.
Tlangkawmna
Hmingthanna aiin zahawmna a hlu zawk a ni tih
hi hrilh nawn ngai lovin kan vawng tlat tur a ni. Dinhmun leh nihna hian
mihringte min siam lova, mihringte hian dinhmun leh nihna hi kan siam chawp mai
zawk a ni. Chuvangin, Pathian thuthlung vuantu, Thlarau Thianghlim hmanga
Pathian chenna tura thutaka din kohhran thalaite hian dinhmun ropui leh
hmingthanna hi kan zawn ber ni lo se, eng dinhmunah pawh awm ila, kutdawh meuh
pawhin zahawmna hlawh chhuah theih si chuan, dinhmun leh nihna tha kan insiam
theihnan kan duhthlanna hi kan ngaihlu in, kan uluk em em tur a ni.
Dawt leh a thalo te dinchanna khawvel, thutak
kawngsira a leh reng na hmunah hian duhthlanna tha leh dik siam hi thil awlai a
ni hauh lo. Tuk khat thawh fuh deuh avanga thu hmawr bawk zung zung mi chuan a
inchhirna turin thang a kam a ni. He duhthlanna dik hi siam thei tur chuan,
Pathian thu leh ngaihtuahna fim, khawvel ruih theih leh thildang engmahin a
pawlh buai loh hi kan mamawh ber a ni. Kaisara thil chu Kaisara hnenah pe ila,
Pathian thil chu Pathian hnenah kan pe mai tur a ni, Pathian no leh khawvel no
in kawp chunga intihchangkan, rual pawl, Kohhrana inhman, Pathian biak te hi
bansan ila, khawvel mite ngaihdan leh thlirdan ngaipawimawh lovin, a tha leh
dik chauh i thlang fo ang u.
Avan tha kher ve le.. Hrut zau bok si.. Ka hlawkpui khop mai
ReplyDeleteA dang pawh ziak zel rawh
A tha lutuk e. Hla hi a thluk nge pawimawh itih Hla thu. Tam Tak chu lengkhawm zai anih loh chuan arau lo ti tlat hi an awm.
ReplyDeletePathian pawl ka duh tak2 a ka zai chuan lengkhawm in k pawl thei lo a, a mood ah k cheng v thiam lo.. Hla tha tak lengkhom thluk nilo thei hram se ka feel hma ber..
DeleteHla hi a thluk leh a thu hlutna a intluk thuak awm e! A inchawih tawk leh inmil a awm ve a, kan hla rua a zirin a thluk pawh siam thiam a ṭul khawp ang
DeleteOtempruiviapo Ann Jenkins https://wakelet.com/wake/coaTArYT_sPqIGoL5PAOz
ReplyDeletediakuporre
A bengvarthlakin a hlawk thak mange aw...
ReplyDeleteHei chu a va kher ve le.
ReplyDeleteA lawmawm thin e
ReplyDelete