IT LEH THALAITE
IT leh Thalaite
- Evan. K. Vanlalhlimpuia
Bawngkawn
IT han tih chu Information Technology tihna mai a ni a, hriatna inhlan chhawnna hmanrua tihna a ni ber ang chu. Kan tawngka leh thiltih te keng chhawng a, mite hnena kan thlenna hmanrua zawng zawng hi hei hian a huam vek ang. Tv, Mobile Phone, Computer, Radio, ipad leh hmanraw dang, hriatna kan inhlan chhawnna hmanrua zawng zawng te hi a huam thei vek ang.
Tunhma chuan thu inthawn leh hriatna in hlan chhawnna ten hun leh tha a heh em em a. Khawvelin awlsam zawk leh zangkhai zawka chanchin in hriat pawhna tur hmasawnna a zawng ta zel a ni. IT chu Steve Jobs chuan “Heng khawl thil te hi hmanrua mai a ni. Naupang ho hna thawh tir theihna tur leh tih phurna tur hmanrua mai a ni e,” a lo ti a. Khawvela inbiakpawhna leh thu inhlanchhawnna hmanrua hrang hrang kan hmanlar deuh deuh te chu:
- WhatsApp: WhatsApp Messenger hi phone atanga thu, milem, thlalak, video leh music inthawn zung zung theihna a ni a. October, 2011 khan nitin message billion 1 an buaipui thin a, April 2012 ah chuan nitin message billion 2 buaipuiin, August 2012 ah message billion 10 a kai chho hman a ni.
- WeChat: WeChat hi mobile phone atanga thu, aw, milem, thlalak, video leh music inthawn theihna a ni a. China ram atanga an tih chhuah niin, January 2011 atang khan an hmang tan a. Android, iPhone, Blackberry, Windows Phone leh Symbian hman theihna phone ah chauh a tih theih a.
- Skype: Hmel in hmu reng chunga phone leh computer hmanga inbiakna a ni a, thu thawn na pawh a tangkai hle.
- Twitter: Jack Dorsey chuan March 2006 khan Twitter hi a siam a, July thlaah a duh apiang hman theih turin a tlangzarh nghal a. 2012 ah chuan a hmangtu hi million 500 an tling hman a. Mi thenkhat chuan ‘internet SMS thawnna’ ti tein an sawi thin.
- Facebook: Facebook hi February 2004 khan siam a ni a, a tirah chuan Harvard zirlaite hman tur chauha siam a ni a, mahse, an huang zauh zelin, tunah chuan khawvela social networking service hman nasat ber a ni tawh a, khawvel hmun hrang hranga awm, kum 13 chin chunglam tan a hman theih vek.
Heng bakah hian Orkut, Viber, Hike, Telegram, Instagram etc. te a la awm cheu bawk.
IT hman nasat leh a nghawng
Tunlaiah mobile phone hmang ten changkang deuh hlek, whatsapp/wechat/skype/twitter/hike/facebook khawih tel theihna ngei an lo duh ta zel a, thawhchhuah nei si lova hetiang duhna thinlung leh mamawh a inngaihna thinlung chuan mahni inzawrh, sumdawnna tha lo leh dikhlel taka sum lak luh duhna, mite neih awt reng reng a ngaihtuahna hman leh ruk ruk pawh pawisak lohna thinlung a pe ta mek a ni.
Dr.Gwenn O’Keefe, CEO leh editor-in-chief, Paediatrics chuan, “Teenager te zingah facebook depression a nasa zual a. Heng Social Media sites-a hun an hman tam lutuk chuan depression nei te awmdan thin ang-mut hunbi mumal lo, chaw ei mumal lo, thinrim thut thut, mi kawp lawr atanga mal ngawih ngawiha inhriatna thlengin an nunzia leh nunphung a danglamin a inthlak phah thin,” a ti.
Dr. Aric Sigman-a chuan “Facebook addict tawhte chuan harsatna an tawk hnem a, midangte nena inlaichinna tha neih an harsat tial tial thin” a ti. Amah vek hian “Social Networking hi kan khawtlang nun ti nuamtu a ni tur a ni a, nimahsela chutiang chu a ni teuh si lo. Kan nun ti hmasawntu ni lovin kawng dik lo a min hruaitu a ni zawk a ni” a ti.
Kum 2012, October thla khan tleirawl pakhat, Amanda Todd-i chu mahni a intihlum a, a chhan chu cyber bullying vang a ni. An sawi dan chuan Todd-i hian a intihhlum hma lawk hian video a post a, chutah chuan ‘a mimal thlalak, nasa taka midangin internet a an thehthang sak a, a hmutu a piangin nasa taka an deuh zui avangin a mualpho thu leh a rilru natna thu’ a sawi a, “Mualpho tak leh rilru na taka ka dam ve reng nachhan tur ka hre ta lo” tiin a intihhlum phah ta a ni.
Amie, Houston, Texas a mi in a zirchianna ah chuan internet hmang ve ngailo te hian 12.6minutes in khawtlang leh midang tan hun an ngah zawk a, internet hmang tute hian 34.3 minutes zetin a hmang ve lo te aiin an chhungkaw tan hun an nei tlem zawk a ti. Hetianga social networking hman nasat lutukna hian kan inkawm hlimna leh kan inbiak pawh tawn theihna te nansa takin min tih hniam sak a. Thian kawm, chhungkaw in kawm hlim, thawhhona leh hna zawm thlengin harsatna tam tak a siam a ni.
Games, hla ngialngan leh film hmuhnawm tak tak, HD leh Blue Ray technology hmanga an siam te hi a lem mai nimahse engkim hi a tak ang thei ang berin a lan tir a, mitthi lai te, mihring nun awmdan te chu a tak a ang em em thin. Chuvangin kan hriatloh hlanin heng thilte hian thangtharte sukthlek leh ngaihdan a hruaisual nasa em em a ni. Hriatna a tikhawlo a, rilru thianghlimna a paihbo a, thangtharte theihna leh chakna a tihchhiat sak thin. Heng hmanrua (technology) te hian a tha zawngin min kaihruai tur a nih laiin a thalo zawnga min hneh zel hi a pawi em em a ni. Gertrude Stein phei chuan “Tupawh mai hian nitin thu hrang hrang an dawng hnem lutuk a, kan chhia leh tha hriatna pangngai hi a ti khawlo zo tawh a ni,” a ti hial.
IT hmansual leh Dan
Hriatna leh thu inhlanchhawnna te hi hmansual a, diklo taka midangte lakah hman theih a nih avangin chutiang tih chingte hremna sawrkar in a siam a, hengte hi dan kalh a ni:
1. Saruak leh ruang thlalak thawn darh
Hremna: kum 3 thleng jail tan or Rs.3lakh thleng chawitir (IT Act Sec 66A)
2. A neitu phalna lova mobile/computer khawih sak (IT Act Sec 43)
Hremna: Kum 3 thleng jail tan or Rs. nuaih 3 thleng chawitir (IT Act Sec 66)
3. Social Media a fake account siam
Hremna: Kum 3 thleng jail tan or Rs nuai 1 tlhleng chawitir (IT Act Sec 66C)
4. Dan in thiamloh a chantir pawh la nilo, mi a ‘eiru’ etc. ti a Social Media a comment leh post
Hremna: Kum 2 thleng Jail tan or pawisa chawitir (IPC Sec 499)
5. Social Media-a sakhaw dang deusawh leh sawichhiat
Hremna: Kum 3 thleng jail tan or pawisa chawitir (IPC Sec 153A)
6. Zahmawh rawngkai leh invauna (tualthah,pawngsual) kaihhnawih thawn darh
Hremna: Kum 7 thleng jail tan leh pawisa chawi (IPC Sec 506, 507)
7. Mi thlalak siam danglam leh thlalak tha lo thehdarh te hi IPC Sec 43.22, 23 ten a khap tlat.
Mizoram dinhmun:
Tunlai thalaite hian nun kalpui dàn turah kohhran an duh khawp lo tih a lang a. Mahse mahni inenfiahna thûk tak nei si loin thil thar zuanin an tlân a ni ber. Thalaite hian ngaihdàn fel tak an nei lo a, mita an hmuh leh benga an hriatte tih châkna an nei lian a. Chu chuan a thalo zawngin an nunah nghawng tam tak a nei. Zirchianna a a landan in khawpui chhungah IT hman nasat lutuk hian an nuna nghawng nei nia inngai 61.33% leh khawpui pawn lamah 61.6% an awm (Source: Synod Bu 2010)
Nuna nghawng han tih hian an nitin nun kalphung pangngai piah lama kan mamawh leh kan tul ngawih ngawih ni lo, a tello pawha kan awm theih, a then phei chu a tel lova kan nun that hial zawkna tur a ni. Chutiang zawnga an nun a nghawng dan chu:
- Zirna kawngah: Khawpui 71.23% leh khawpui pâwn 70.45%
- Inchei dànah: Hmeichhiate lêrh taka an incheina chhan hi TV a ni titu hi Aizawlah 89% zet an awm a, Aizawl pâwna mite 93.6% zetin chu chu an ngaihdàn a ni tho a ni.
- Hnathawh dànah leh mipat hmeichhiatna lam thilah 84.93% khawpui leh 64% khawpui pâwn te hi an châk zawng a piang pan a, nun tlakhawlh a tlu lût mek an ni.
(Source: Synod Bu 2010)
IT hmanraw pathum Mobile phone, Television leh Computer te zîngah hian Mobile phone hmangtu an tam ber a. Hengte hi inhman tâwm theih a nih avangin a nei lote pawhin hman tur an hmu tho bawk. Hêng thil pathumte hian thalaite nunah nghawng tha nei bawk mahse nghawng thalo a nei thûk hle a ni. Media-in a nghawng dan thenkhat han târ lang ila:
i) TV hi nitin darkar khat aia tam an en deuh vek a, mobile phone hi mi mhenkhatin an hman tam hle laiin a nâwlpuia lâk chuan dârkar khat aia tam hmang chu TV en aiin an tlêm zawk.
ii) Technology thar hian mi tam tak mut hun leh thawh hun a sawnsak dâwrh a. Hei hian zirna leh hnathawhnaah nghawng a nei a, chhûngkaw nun a tibuai bawk. Hrisêlna lam thlenga a nghawngte pawh an awm bawk.
iii) Sawrkarin ‘The Cable Television Networks (Regulation) Act, 1995 hi a nih dan taka a hman loh avangin TV-ah thil tha lo en tur a tam phah hle. Nu leh pa ten hunbi siam nachang kan hriatloh avangin kan tello leh thunun lohvin thil thalo tam tak kan faten an zir zel a ni.
iv) Zozam Times in zirchianna a buatsaih a lan dan in kum 1991 hmalama Drugs avanga thi mi 35 chauh record a nih laiin Cable TV a rawn luh hnu kum 1992-2000 chhung khan Drugs avanga thi mi 540 zet record a awm chho dawrh a, kum 2004 kan thlen meuh chuan Mizoramah Drugs ngawlvei mi 25,500 an awm der tawh a ni
v) Synod Social Front in a zir chiannaah mizo thalai 90% te hian Media hian sex hman dikloh kawngah min hruai ngei niin an ngai a ni.
TV leh Computer neiten dahna hmun bîk kan nei lova, Sitting room-a TV dah (88.6%) an awmin an tam fâl hle a. Bedroom-a dah (3.64%) an awm a, hmun dangah (7.69%) in an dah thung. Mumal taka en hun siam nachang hria pawh tlemte kan ni, Naupang zawhna chhanna atangin 160 (64%) te chuan a remchan hun hunah TV an en thin a, zingah 53 (21.2%), chhunah 46 (19.6%), zanah 59 (23.6%) leh zan reiah 5 (2%), a remchan hun huna en 160 an awm bawk. Nu leh pain TV en hun fel tak siam a, kan fate tan en tur chin fel taka neih theih pawh a tha hle. (Synod Bu, 2010).
IT tangkai taka hman
Internet leh heng, social network te hi tangkai taka hman theih a ni a, chutiang tura siam leh duanchhuah pawh a ni bawk a ni. Hetiang hian hman tangkai tum dawn teh ang.
Social networking hmanraw hrang hrang te hi thian hlui leh thar inchharna atan a tangkai hle a, chhungkhat ram hla taka awm te tan Phone hmanga inbiak a hautakin a rem loh chin a awm thei a, heng kaltlang hian awlsam takin kan inbe thei a ni.
Ram changkang zawk ah chuan zirlai puitu tan, Pathianthu hriat nan, chanchinthar hriat nan, damdawi lama inenkawl nan, hmun hrang hranga thiante inkawm khawm nan, chhungkaw inenkawlna kawnga intanpui nan, mimal harsatna ata mithiamte rawn nan, Dan lam thil leh sawrkar kalphung hriat, thil lei leh hralhna atan, hmun te, zualko atan leh nitin kan khawsakna ti awlsam tua tan te hman theih a ni.
IT leh zirna
Kum 1981-a Mizoram Literacy rate chu 22.39% chauh a nih laiin Electronics Media in min run a, khawvel hmasawn na kan hmuh meuh chuan kum 1991 a Mizoram literacy rate chu 82.27% ah a chho dawrh a, kum 2001 chhiarpui ah phei kha chuan 88.8% a kai a ni. Hei hi IT hmasawnna tam tak a awm tak vang a ni.
America a Pew group Advanced Placement (AP) leh National Writing Project (NWP) zirtirtute hnena thangtharten an zirlai zirbingna an neih dan zirchianna a an zawhna ah chuan 77% te chuan tunlaia ‘digital tools’ awlsam taka khawih theih avang hian thangthar ten an zirlai zirbingna kawngah hmasawnna leh hriatna tam zawk an neih phah an ti.
Chutihlaiin, heng zirtirtute vek, 87% te chuan zirlaite tana internet tha tak awm hian nakin lawkah englai pawhin zirlaite hi a la tibuai reng dawn niin an ngai a, 64% te chuan chu chu thilthleng reng tawh ah an ngai a, nakinah phei chuan zirlaite zirna kawngah tibuaitu a la ni zel dawn zawkah an ngai.
Pew chuan zirtirtute hnenah, heng hmanraw changkang te hian middle leh high school zirlaite ziak leh chhiar kawnga an theihna danglam dan, cell phone leh social network ten an zirna a nghawng dan an zirchiang a, hengte hi an thil hmuhchhuah te an ni:
Mi 99% te chuan “Zirlaite hian internet hmangin a hma a an ban phak loh an zirlai tanpuitu hmanrua tam tak an neih theih phah a ni” tih hi an pawm vek a, 65% te chuan “Internet hian tunlaia zirlaite hi zirbing mi, mahni a mamawh zawng zawng hmu thei ah a siam a ni,” an ti. Zirtirtu 76% te chuan “Thil zawnna khawl Bing, Google leh Yahoo te hmang hian Internet hian tunlai thalaite hnenah awlsam tak leh hnaivai taka an mamawh chhanna hmuh tumna a pe a, chu chuan nakinah, an zawhna chhanna an beisei anga an hmuh mai loh hunah beidawnna thuk tak a pe ang,” tih an sawi
A nihna takah chuan heng zirbingna an neihna a zirtirtu 71% te hian “Zirlaite hian an thil mamawh awlsam taka hmuh theihna hi an thanlen pui laklawh tawh a, zirbingna an neih pawhin an thulakna hnar pawh a zim fo thin, hmun hla leh harsa tak tak atang hmanraw lakkhawm an peihlo,” an ti vek a ni
Tin, zirtirtu tam zawk hian internet kaltlanga information hrang hrang, inanglo tak tak tam lutuk hian zirlaite tan thudik ber zawn chhuah a, innghahna tlak an mamawh hmuhchhuah an harsat vek in an hria. An zirchianna tawp ah chuan zirtirtu zingah 47% te chuan zirlaite zir thiamna hi internet avangin a la pung deuh deuh turah an ngai a, 44% te chuan school te pawhin heng khawl leh hmanrua te hmanga kan zirlai leh hmanrua te pawh siamrem vat ngai in an hria
Thukharna
Technology te hian thil nihdan dik tak min kawhhmuh kher lo. Entirnan: Social media te hian chuan ‘mi ngaihhlut ni tur chuan i nalh/zei a ngai’ a tih laiin Pathian erawh chuan ‘Thinlunga thianghlim te hi a lawmzawng a ni” tiin amaha innghat turin min zirtir a (I Sam 16:7; Mat 5:8; Jer 17:5-8; I Kor 1:19-31).
Kan nun innghahna bulthut (life principle) thlengin min sawi danglam a; kan ngaihsan zawngte min thlaksak a, thalaite Hero chu Lal Isua ni tawh lovin milarte leh an thiante hi an ni. Chu chuan midangte aia taksa nalhna, lirthei engemaw tal, fashion nalh tak, talent eng emaw tak nen kher lo chuan engmah ni zo lova inhriatna thalaite nunah a tuh a, an mamawh chu khawvelah awm in an ngai a, Pathian mamawh lohna a thleng mek a ni.
Zoram Today survey zawhna chhangtu 30.83% zet chuan Electronic Media te hian kan hun hlu tak min chhuhsak niin an ngai. Kum 2008 a Zoram Today in a chhut dan chuan mobile phone bill atan ringawta Mizoramin kum khata sum kan senral hi Rs. 89,28,00,000/- vel niin a chhut
Pew Internets’ researcher Amanda Lenhart chuan “America Tleirawlte nuna IT in nghawng a neih dan” tih a zirchianna ah chuan heng hi a hmuhchhuah a ni:
· Tleirawl 93%, kum 12-17 inkar te hi online reng thin te an ni. Age group dang zawng aiin a sang filawr hle.
· Chhungkua a tleirawl awm 8% chauh in computer an nei lova, 4% chuan computer nei mahse Internet an neilo
· 80%, kum 12-17 inkar te hian game khelhna hmanrua an nei vek.
· 75% ten cellphone an nei vek.
· Tleirawl te hian nitin sms 50 vel zel an thawnchhuak ang a ni.
· A tllangpui in tleiraw, phone nei te hian nitin vawi 1-5 mi an bia.
· Tleirawl 31%, School a phone keng thinte hian class atangin message an thawn ngei ngei.
· Tleirawl 73% zet ten social network ah account an nei.
· Tleirawl 8% chauh in Twitter an hmang a, kum 18-24 inkar ah erawh 37% zet an ni thung.
· Tleirawl 14% ten blog an nei, 2006 ah erawh 28% an ni tawh.
Naupangte hian nitin darkar 7 leh 38min chhungin darkar 10 leh minute 45 hu vel zet heng thil vel buaipui leh khawih vel nan an hmang ang a ni. A awmzia chu vawikhatah thil tam tak an ti, hla ngaithlak pahin an online a, online pahin TV an ena, message thawn pahin thian an kawm a, chuti chungin internet an khawih reng tho tihna a ni. Chutiang mi chuan Pathian tan hun an nei tlem em em a, rinna kawngah an derdep em em a ni.
Comments
Post a Comment