HMAIH THELH LIANPUI KAN NEI - I
HMAIH THELH LIANPUI KAN NEI - I
- Evan. K. Vanlalhlimpuia
Bawngkawn
A tirah chuan
Hun rei tawh tak a\ang khan Pentecost Kohhran chevel leh kan kal dan hrang hrang te, kan hmasâwnna leh hmalâkna hrang hrang ah hian thil chhinchhiah tlak leh lawmawm tak takhmu chho zel mah ila, engemaw, thil kimlo ru tlat, kan hmaihthelh awm hian ka hre \hin a. Chu chuan ka rilru a luah nasa in, eng lai nge kan hmaih\helh ni ang a, eng hi nge kan mamawh ni ang tih chu khawihlipui vei ang maia min tur ut ut tu a ni reng mai si a, uluk taka kiltin kiltang ka thlir a, ka zawn kual hnuah harsa takin he thu hi a rawn piang chhuak ta a ni. Part-I tiin bul han tan thâwr mai ila, a chhunzawmna a awm leh thei mai ang chu maw!
1. Zirna (Education)ah -
A awmzia leh a tum bulpui - A tawi thei ang ber chuan Zirna (Education) hi khawvelin a mamawh, Kohhran, Ram leh mimal tan hmasawnna bulpui ber a ni ti ila dawt kan sawi hauh lovang. Chuvangin system hrang hrang hmangin, zirna \ha neih tumin hmân ata tun thlengin an buaipui a, an la buaipui zel dawn bawk a. Chutiang taka pawimawh a nih vang te pawh a niang chu, Donald Grey Barnhouse chuan, “Pastor hna ka thawh-ah hian kum thum chhung chauh hun nei tawh ni ila, kum hnih chhung chu inzirna hun atan ka la hmang tho ang,” a ti hial a ni. Tin, Zirna (Education) hi ‘kawng engkima hmasawnna hi a ni’ tih te, ‘Zirna chu mihringa a \ha ber hmuhchhuah tumna a ni’ tih te leh kawng dang tam takin an hrilhfiah \hin. Heihi i han thlir teh ang - University zirlai pakhat pawh hian zirna chungchangah mipui ngaihdan a lakhawm a, Loneitu putar kum 78 mi hnenah hian, “Ka pu, kum engzatnge zirna atan i hman?” a ti a, putar chuan, “School-ah kum 6 ka kal a, a bâk kum 72 chhûng zet chu zirna hun atan ka hmang ta a nih hi,” tiin a lo chhang a, hei hian zirna awmzia chu a phawk chiang hle awm e.
Kan rualawhna - Hmân ata tun thlengin mi \hahnemngai tam tak ten kan chhehvel an thlir a, harsatna leh buaina kan tawh te, mi rual kan pawllo nia kan inhriatna te an chhui kir a, a chhan leh vang ni bera kan puhthluk fo thin chu mite aiinzirnaah kan hnufum tih hi a ni. Chu aia bulah kan chhui chuan, kan \awng tu huatthu suh ah, tûnhma a thlaraumi leh rawngbawltu \henkhat ten, “Rawngbawl turin hriatna thiamna a ngailo, Lalpan tling a tih chu a tling a nimai” emaw “Isua a rawn kal thuai dawn, lehkhazir a ngai tawhlo” an tih \hin te chu Luka ziak tluk hialah kan lo ngai \hin a, thildang zawng zawng dahtha in, rau taka kalin, hun rei tak Kohhran rawngbawlna huangchhungah zirna kan hlamchhiahin, rawngbawltu atanthiamna aiin râu chu kan qualification pawimawh ber a ni \hin.
Mahse, Israel fate ang maiin, Pathian hnung kan zui a, a rawng kan bawlnaah hian râu reng a lo theih loh a, harsatna lo thleng te, zirtirna thuthar rawn chhuak te, hmasawnna lo thleng te, inrelbawlna a thlirna leh tehna kawng dang lo kal thinte chu \awnghriatloh nen ringawt lo hmachhawn chi ni heklo le, kan buai a, kan darh a, kan keh ta fo mai a nih kha. A sawp chu nasa tak a ni tih ang mai khan, chutiang thil avang chuan kan \han a \hu leh fo thin a, rualawhna thinlung a\anga thlirna chuan mi hnungah kâwl-êk kan thai ve lau lau niin kan inhriat phah ta hial a nih hi.
Enge a nghawng? - Chutiang taka hnufûm a kan inngaih a, kan rualawhna sâng tak avang chuan hun engemaw chen atang tawh khan kan thusawiah te, kan inzirtirna leh kan titi kawng tinreng pawh ‘zirna pawimawh zia, Kohhran ten kan hlamchhiah thianglo, thalaiten tan kan lak a ngai a ni’ tihte chu kan thupuiber ang hialin kan hmang a, nasa takin tan kan la ta a. Tichuan, zirna kawngpui ah chuan nasa takin, mi rual el in, mi hriat ang hria a, mi thiam ang thiam ve tumin General Education leh Theological Education lamah kan intlansiak suau suau ta mai a, tunah chuan kan thalaite, nu leh pa leh kan rawngbawltu te zingah pawh mithiam leh mifing, degree ropui tak tak nena \hu kan kuh ve ta \ul mai. Chu hmasawnna ropui tak avang chuan tunah chuan kan hmanlai nun leh harsatna hrang hrang te khan mual min liamsan mêk ta a, hmasawnna kawlêng kan hmu phâk ve ta in, kan hmalawkah hmasawnna rahbi thar tha tak tak a inchhawp ta \euh mai a ni hi.
Mahse, eng nge kan hmaihthelh chu? - Chutiang hmasawnna kan neih lai si chuan, a kalh ti kimlo tu hrang hrang te, mithiam zawk ten an ngaihtuah chhunzawm atan leh, hmasawnna leh kalphung tha zawk kan neih theihna tur atan heti hian tawite in i han khaikhawm dawn teh ang aw.
i) General Education-ah:
- Kohhran siamthat nan Zirna kan ngaipawimawh, a tha e. Mahse, (rawngbawl mêk te huam lovin) \hahnemngaihna avanga line dang atanga rawngbawlna line a zuanglut ta mithiam erawh kan nei lo hle.
- Tualchhung level piah lama a kul a tai a Kohhrana rawngbawlna hna te, inkhawm taihmak te, hnatlang taihmak, khawmpui kal taihmak leh rawngbawla fehchhuah te hi mi awmawl, zirna leh hnathawh dang nei chuanglo te kutah kan la dah ta cheu niin a lang. Kohhran pelin zirna kan kalpui tihna a ni.
- HSLC, HSSLC, Bachelor, Master leh Doctorate degree nei thleh thluah tham khawpin Zirna ah \hahnem kan ngai a, mahse, a nawlpui atanga teh chuan Zirna hi pawl sawnna atan deuh chauh kan la ngai niin a lang. BA/MA rual chhawr tlâkloh kan inchhuah teuh a hlauhawm.
- Nu leh pa te pawhin kan fate zinga rawngbawltu atana kan vawrh chhuah chu, unau zinga zir sanglo lo, unau dang te aia thiamna leh finna neilo te a la ni tlangpui. A thiam deuhte chu Pastor tur, Evangelist tur, Missionary tur tih aiin, Officer tur, Doctor tur, sawrkar hnathawk tur kan la ti zel bawk.
- Kan zirsanna leh kan thiamna te hi mi tam zawk nia lang ten hria inti taka Kohhran nêkna leh ngaihnepna, rawngbawltute hmuh hniamna leh ngaihsân lohna atan hmanraw tha takah hman kan la ching fo mai. Kan thiamna hi dawhthei taka Kohhran siam\hatna atan hman aiin revolution hi a solution thaber emaw kan la ti fo thin hi a pawi thin.
- Zirna hian pawl sawn chauh a tum a ni lova, mipuitling, chhertlak, tlawmna leh dikna neia min chherchhuak a, kan personality min develop hi a tum a ni tih kan ngaihtuah phalo fo thin. Zir pha ve lo te an inthlahrung ngawih ngawih ang tih a hlauhawm hle.
- Mi vantlang mai nilo, mithiam tak tak, Kohhrana thawk tura interview hmachhawn duh kan la neitlem em em te hian hma kan la sawn na tur a tilang.
- Education Sub-Committee kan din te hian kan vei hmasakber tur, kan member te zinga mâwl (ignorant) leh un-educated kan tihte vei aia, a thiam leh vengva tawh sa te kan vei hmasa tlat hian Education bul\hut kan kalsan zia a la tilang. (din chhan dang kan nei a nih erawh chuan thuhran)
- Zirna hian School, College leh University kal mek te chauh \anpui hi a tum emaw kan ti niin a lang. A bul\hut zawk tur chu, zirna School rap pha lo, zirna \ha dawng phalo te mipuitling, chhawr tlak a chher chhuah a, an kawng tur zawn sak a,\anpui zawk hi a ni.
- Mithiam te hian a thiamlo te zahna leh hmangaihna kan la tlachham deuh. Degree sang tak tak kan neih theihna tura kan zir chhung zawnga Kohhran lo khaiding hram hram tute chu kan zirchhuah hnua mawl leh thiamlo kan tihte hi anni tih kan hriat a \ha.
- Kohhran hian mithiamte thiamna leh finna hi Kohhran siam\hatna leh hmasawnna tura hman \angkai kan la tum tam lo em em mai hi a pawi tak zet a ni.
- Mawhphurtu leh hruaitute hian Kohhran a rawngbawlna leh hnathawhna ah hian mithiamte hnuhluh kan la tum tlem hle, a chhan ni a lang chu Lehkhathiamna hi rau lohna ah kan ngai fo niin a lang. Heihi kan kalsan a hun tawh e. Kohhranin mithiam a chhawr theihna tura project emaw, plan emaw, fing taka kan siam char char a ngai tawh hle a ni.
Hengte hi hre reng chungin, Kohhran kal pêl a, Kohhran ngainep khawpa zirna leh finna zawng lovin, thenkhat ten changkang zawk leh ropui zawk nia an ngaihte lama pêm phah hial khawp a an hmang anga hmang ve lovin, Kohhran siam\hatna leh hmasawnna tur atan thiamna leh finna kan mamawh em em a ni tih hria a, Kohhran hmangaiha, ti hmasawntu, tuamhlawm tu, a mualphona tura khuhtu nih theihna zawk hi kan zirna hian min zirchhuah tir se, mithiam ten ‘modern education hian mahni mihringpuite zahna, tanpui leh chhawmdawlna hnathawh hi a kalsan telh telh a, heihi kan ngaimawh hle tur a ni’ an tih hi kan harsatna ni ve lo se a \ha ngawt ang.
Tin, hruaitute pawhin mithiam kan mamawhna hi kan hmuhthiam deuh deuh a \ul a, rual el pha ve tura Kohhran inrelbawlna kan vawrh kân theihna tura kawng hnai ber chu Kohhran hmangaihtu, mithiam leh fing kan chhawr tam zel hi a ni e.
ii) Theological Education-ah: (Bible School/College a zir/kal lo, mahni a inzir chawp te chauh huam tir ila)
- Bible College kal ve theilo leh kal phalo rawngbawltu/member, Pathian thu tui si zingah Pathianthu hrilhfiahna a Grammar ngaihthah tak tak kan la tam.
- Theologian tha tak ni turin Pathianthu hriat chauh duhtawk kan la ni tlangpui in a lang. Philosophy, History, Culture, Ethics leh Literature lam kan ngaipawimawh tel lo fo.
- A zira zir chhuak Theologian te aia tualchher theologian te kan la ngaina zawk fo.
- Systematic Theology pawimawhna leh hlauhawmna kan hrelo. Kan Pathianthu hriatna leh zirna hi a kan \huai lêr mah mah.
- Thiam leh hria nih kan duh luatah a hun leh hmun pawh thliar mang lova, chumi khami tawngah chuan tih ve talh kan tum thin hian kan rilru puthmang (moral standard) nasa takin a tichhia.
- A thiamna tak tak puakchhuah aiin a degree neih hrim hrim lamah kan tuihal niin a lang.
- Degree sâng tak tak nei ve si a, Kohhran Theology leh Literature-a engmah thawh (contribution neih) kan tum leh si lo hi a pawi, Kohhran chhungah bak theologian tih ngamloh kan awm nual maithei.
- Theology lam lehkhabu pali panga vel lek lek hmang chunga Theology tharlâm phuah chhuah kan chîng a, Pathianthu hrilhfiahna tur atan Dictionary aia commentary a \ha zawk emaw ti tlat kan la awm fo mai.
- Kohhranpui leh |halai huap pawhin Kohhran tana hmathlir thui tak neia, tualchhung, bial leh District atanga Kohhranin hma a sawnpui ngei tur Pathianthu zirturte tan sponsorship scheme kan la nei ngailo.
- Bible College kal chhuak kan neih te hmang tangkai turin project emaw plan emaw kan la siam ngai mang lova, anmahni kal kal a kal mawp mawp turin an zirchhuak ve mai mai a ni.
- Pathian thu thiam leh hria te zingah apologist kan tlachham em em mai hi kan insiam\hat loh chuan Kohhran tan a la pawi telh telh ang.
- Thurin khawih lo, subject har deuhhlek leh hrilhlawkna lam Pathianthu kan hrilhfiahna reng rengah huaisen tak maia‘chumi khami tihna a ni, heihi a awmzia ber a ni, heihi a kawhtum tak a ni’ tih nulh nulh kan la ching hi bansan a hun tawh hle. Kan sawi duh a nih pawhin ‘chumi khami sawina chu niin a lang emaw, a ni thei tho bawk emaw, a nih hmel viau e’ ti a sawi kan chin a \ha.
- Kan theology tanpui tu tur atana Theological Research neih lam kan la hlamchhiah tlangpui.
- Theology chhuak thar kan hnawl a, kan do bur thin hi bansan ila, pawm vang ni lovin thil thar zir tuma uluk taka zirchiang zawkin, kan inhumhim theihna tur kawng kan dap char char a ngai zawk a ni.
Heng bakah hian Kohhrana Pathianthu tuipui em em tute hi group thumah hetiang hian han \hen ila-
a) Rawngbawltu ngaihsan leh ngainat zawngte thusawi leh zirtirna a piang, zirchianna leh bihchianna nei hauh lova pawm hmiah hmiah mai, dik ber emaw ti tlut chi.
b) Rawngbawltu ngaihsan loh leh ngainat vakloh te thusawi leh zirtirna a piang, zirchian sak leh bihchian sak ve tum hauh lova, hnawl fithla \hak \hak nghal chi.
c) Tute thusawi leh zirtirna pawh nise, pawm emaw hnawl emaw nghal mai lova, uluk taka zir chiang a, bihchiang a, chumi hnua thutlukna siam chauh chi.
A pathumna ang hi kan nih a tha khawp mai. Tin, rawngbawltute pawhin kan zirtirna leh kan thusawi kan fimkhur em em reng a ngai bawk. Kan sawi dikloh pawh mipuite hian a nihna ang angin an pawm tawp zel a ni tih hria ila, thudik ziktluak lo fah lo tur leh kan mualpho tam loh nan kan fimkhur a tha hle a ni. Theologian \ha tak chu lehkhabu \ha ngainatu a ni ngei ngei tur a ni tih hi kan hriat reng a ngai bawk.
Sawi tur tam tak awmte kan sawi seng lovang. Sawrkar, pawl, Kohhran leh mimal pawh nise, a thiam leh hria a piang dinchanna khawvelah kan awm tawh avangin kan hmalakna leh kan rualawhna hian fimkhurna min thlen se la, thiamna leh finna nei tura kan zirna ah hian tum leh duh mumal tak neiin, a bul\hut a\ang hian uluk takin, hmaihthelh nei lova a lêr thleng turin \an la thar ang u. A tawp berah chuan J.F. Newton a thu hian hnu i han khar teh ang - “Mihring hian nundan a thiam a, hmangaihna a hriat a, beiseina a neih a, \awng\ai dan a thiam a, thih hlauh lohna chang a hriat hunah chauh mithiam a ni \hin.”
Comments
Post a Comment