EUTHANASIA

EUTHANASIA

                                                                                                                   
Euthanasia chu enge?
            He thu hi Greek thumal pahnih “eu” (tha, dam) leh “thanatos” (thihna) atanga lak kawp a ni a, a awm zia tak chu ‘hahdam taka thihna’ emaw ‘nâ tawrh awm lova a thihna’ tih hian a phawk hnai ber awm e, “thih dan awlsam” (JF Dictionary) te pawh an ti tel tho thin1. Saptawng dictionary ah chuan ‘painless killing’2 tiin min hrilhfiah sak bawk. Tunlaiah chuan Mercy Killing tiin kan sawi ta vek hlawm a nih hi. Hei vang te pawh hi a ni mahna, tunlaia an hman dan leh a tum ber chu na dang tuar tawh lova damlo nunna tih tawp sak a ni ber mai. Mahse damlo chungah chauh ni lovin, tar leh piangsual, tangkaina nei tawhlo te chungah pawh hman duh tu tam tak an awm mek bawk.
            He thil hi hnam thenkhat tan chuan thil danglam leh mak a ni vak lem lo. Hmanlai a ta tawh Sardinian, Greek-ho zing a Kos hmuna chengte leh Spartan ho te pawhin hetianga damlo, tar leh nau piantha lo, tangkaina neilo tur nia an hriatte chu an lo ti hlum fo tawh thin a ni. Kum zabi 17-na atang khan he tawngkam hi tunlaia kan hriat dan ang hian hman tan a ni a, 1965 phei kha chuan England-ah chuan damlo, tihdam theih tawhloh, dam chhuak tawhlo tur tih chiang sa te chu dân phalna hnuaia an nunna tih tawp sak an nih mai theih nana Euthanasia dân siam phuttu pawl Voluntary Euthanasia Society din a ni ta hial a ni3. England parliament ah hian tum thum 1936, 1969 leh 1876 ah te he bill hi put luh tawh a ni a, mahse House of Lords hian a hnawl vek a ni. India ramah pawh 1980 khan Euthanasia kaihhnawih Bill, ‘The Mercy Killing Bill, 1980’ chu Lok Sabha-ah MC Daga khan a lo pu lut tawh a, chu pawh chu hnawl a ni. Mahse kum 2011, March 7 khan Supreme Court chuan Passive Euthanasia phalna dan leh kaihhruaina a siam fel ta der mai.

Euthanasia hrang hrang te
            Euthanasia hi chi hrang pathum angin sawi thin a ni a, chungte chu:-
1. Voluntary Euthanasia - Hei hi miin ama duhthu ngeia a nunna tihtawp sak a dil avanga tihhlum a nih dan a ni. Mahse hetianga mahni nunna tihtawp diltu hi mi puitling, rilru fim la hmang thei, chhia leh tha hriatna thiang tak la nei ngei a ni tur a ni a, tihdam theih tawh hauhloh tur natna tuar lai a  ni ngei bawk tur a ni.
2. Involuntary Euthanasia - He hi chu damlo natna tihdam theih tawhloh tuar mek kha a taksa chak tawk tawh loh avang emaw, mahnia duhthlanna nei thei tawhlo khawpa rilru fim pu thei tawhlo an nih a, an remtihna leh an hriatna tel miah lova a chhungte emaw, anmahni enkawltu Doctor ten an nunna an tih tawp sak ang chi sawina a ni.
            (Heng a chunga mi pahnih ah hian Active & Passive Euthanasia ti a then a ni leh a. Active Euthanasia-ah hian mi tu in emaw ama kut ngei hmanga midang a tihhlum hi a ni. Entirnan Overdose a damdawi pêk, chiu etc. emaw hmanraw dang hmang emawa tih hlum an ni thin. Passive Euthanasia erawh damlo enkawlna damdawi emaw hmanrua emaw an hman thin hmang tawh lova, a thih hun huna thih tir tawp mai hi a ni ve thung)
4. Compulsory Euthanasia - Hei ve thung erawh hi chu hnam, khawtlang leh chhungkaw tana mi duhawmlo leh tangkaina nei miahlo ni a ngaih te tihhlum hi a ni. German mi rothap Eichman-a te’n Juda ho an suat vak ang chi te pawh kha he huangah hian a khung tel theih awm e. Euthanasia huangah hian khungluh ve tlakah ngaih ni vaklo thin mahse mithiam te’nCompulsory Euthanasia tiin an sawi ta tho a ni. Tunlai hunah phei chuan sawi a hlawh vak tawh lem loh bakah Euthanasia chhungah khungluh a ni vak tawhlo zawk.

Ngaihdan thenkhat te
            Compulsory Euthanasia hi chu hnawl leh pawmloh, mi tin te do rawn a ni vek awm e. Involuntary Euthanasia erawh hi chu mi tamtak chuan an duh in an pawm a, tha an tih thu an sawi fo mai. Damlo dam khaw chhuak zolo tur, chhungte leh a enkawltu te tana phurrit mai mai ni a lang tawh, enkawlna leh buaipui hautak em em bawk si te hi chu an khawngaihthlak em a, damdawi thiamna hmanga an nunna tih tawp sak mai chu a tha a lawm an ti fo thin. Chutih lai chuan Pathianthu atang ni lem lova  hnialtu te erawh chuan kan hmangaih tak tak a nih chuan a boral thlenga enkawl leh bawihsawm hi kan mawhphurhna a ni an ti ve tlat thung. Hetianga engmah hre hlei thei tawhlo an nih mai avanga an nunna tih tawp sak hi mahni hmasialna leh nun rawnna rapthlak tak a ni an ti.Thomas Wood-a phei chuan a pawmlo hul hual a. “Kristian inzirtirna nen thil inkalh tlat a ni” a ti bur mai4. A ni hian,”Tuarna leh natna lo thleng te hi a chhawkna tur atan hmanrua leh damdawi chu kan zawng tur a ni, chutiang chuan a nunna pawh a lo titawi a ni thei, mahse tum reng vang leh duh vang a, an remtihna tel hauh lova mi nunna laksak hi Pathian pawi sawina rapthlak tak a ni a, tualthat nihna dik tak a ni” a ti. Thenkhat erawh chuan “Nikhua pawh hre tawhlo kan chhungte, kan hmangaihna avanga natna tuar tawhlo tura an nunna tih tawp mai hi tu tan pawh remtih mai theih tur a ngaiin, Pathian pawhin a remti ngei ang. Kristian inzirtirna nen pawh a inkalh love” tiin tan an khawh ve thung. Hei vang hian inhnialna a tam reng bawk a ni.
            Voluntary Euthanasia-ah phei hi chuan inhnialna a nasa in vawiin thleng hian ngaihdan in an loh avanga inhnialna hian tawp a hnekin a nasa zual sauh sauh ni berin a lang. A duhlo tute chuan “Hei pawh hi Kristiante inzirtirna nen thil inkalh tlat a ni” tiin tan an khawh a, mihring hian a nunna chunga a tih tur awm chhun chu zahawm tak leh him dam taka inenkawl a, mahni nunna ven that chauh hi a ni’ an ti. Mihring hian ama nunna tih tawp thu-ah hian thuneihna a nei lova, nunna pe tu leh laksak leh thei tu, thuneitu chu Pathian chauh a ni. Pathian thu zirtirna ah pawh mihring te tihtur chu kan nunna vawn him leh tih that tur tih a ni, natna leh harsatna kan tawh te pawh hi kan thlarau nun chawmtu leh Pathian min hnaih tirtu ah hman tur a ni’ an ti tlat a.
            Active Euthanasia ram thenkhat Switzerland, Belgium, Netherlands leh United States a Washington leh Oregon ah te chuan dan ang thlap a phalna pek theih leh hman theih a ni tawh a ni a, India ramah erawh dan anga phal a la nilo.
            Passive Euthanasia erawh Kum 37 chhung zet mai King Edward Memorial Hospital a damlo enkawl lai mek, Aruna Shanbaug chungchang avangin kum 2011, March 7 khan Supreme Court chuan India ramah dan ang thlap a practice a lo phal tawh nghe nghe. (Aruna Shanbaug hi KEM Hospital a nurse hnathawk lai, 27 November 1973 a mi kut a tawrh avanga he damdawiin a pipe hmanga chaw an pek, khawl hmanga an tih nun hram hram a ni a, a thian hnai tak, Social Activist, Pinki Virani chuan Supreme Court ah ‘Hetianga nun tir reng hi Aruna-i’n zahawm taka nun a hman theihna tur a dikna chanvo palzut sakna a ni” tiin petition a thehluh saka, mahse Hospital-a amah enkawltu Staff-in tih hlum a rem tih loh vangin Court hian he petition hi hnawl mahse Passive Euthanasia hi dan anga hman a nih theih nan erawh kaihhruaina point 3 fel tak siamin thu tlukna a lo dah tawh a ni). Dr Prabha Adhikari, Professor of Medicine, Kasturba Medical College a mi chuan, “Supreme Court  in Aruna Shanbaug i tihhlum chungchanga petition thehluh a hnawl hi Medical Fraternity thlirna atang phei chuan thu tlukna tha tak a ni, tu doctor mahin an damlo enkawl lai te, anmahni duhthlanna pawh ni si lovah tihhlum an duh ngai lovang” a lo ti nghe nghe5. Sr Aileen, Fr Mullers Medical College Hospital a Nursing Superintendent phei chuan, “Tunlai thalai ten Euthanasia an duh nachhan ber chu tar leh upa te, tanpui ngaite tanpui tura hun an neih tawhloh (peih tawh loh) vang mai mai a ni, tumah hian eng dinhmunah pawh nise mi tihhlum theihna right kan neilo hrim hrim” a ti hial.
            July 28, 2011 khan Karnataka Sawrkar a Law & Parliamentary Affairs Minister, S Suresh Kumar chuan, “Kan mihring pui te chunga kan tihtur ber chu an dam khawchhuah theihna kawng dap sak chauh hi a ni” tiin sawrkarin Euthanasia an duhloh thu an lo sawi tawh a.

Sakhaw hrang hrang te ngaihdan
            Hinduism chuan Euthanasia hi Karma (piannawn leh na), Dharma (aia upa leh tar zahna leh hmangaihna) lehAhimsa (tharum thawhloh, pawikhawih loh) thurin avangin a hnawl fithla thak a, ‘khuarel pangngai anga kan thih hun hmaa in tihhlum hi thil dik a ni lova, Ahimsa (mi tihnat loh, mi pawi khawih loh) nen a inkalh tlat a ni’ an ti.
            Buddhism chuan mi pangngai tan chuan intihhlum hrim hrim hi piannawn lehna nghawng thil a nih avangin tih loh tawp tur a ni tiin Euthanasia hi a hnawl a. Mahse tih danglamna chang tawh (enlightenment) te tan erawh chuan indona emaw, sakhaw thil avanga mahni in tihlum erawh thil pawi teh chiamah a ngailo thung. Involuntary Euthanasia an duhloh thu an sawi uar hle a, Voluntary Euthanasia chungchangah erawh an ngaihdan chiang taka hriat a har hle.
            Sikh sakhua ah chuan ‘kan pian hun leh kan thih hun’ tur hi Pathian kutah dah tawp tur an ti. Sikh Guru te chuan mahni intihhlum leh tualthah (euthanasia leh a kaihhnawih hrim hrim) hi an duh lovin, Pathian rorelna ah kan inrawlh ve tur a nilo, tawrhna pawh lo thleng se piannawn leh nan (karma) thil tul a nih avangin lawm takin kan pawm tur a ni an ti.
            Islam chuan nunna hi thil hlu tak, Allah in min pek a nih avangin kan roh em em tur a ni a, kan dam chen tur pawh Allah in remruatna a nei vek a, chumi ang chuan kan awm mai tur a ni, chuvangin mihringte hi Allah rorelna ah hian kan inrawlh tur a nilo an ti.
            Judaism ah chuan ‘tupawhin a thawk tawp thak thlengin a nunna vawng him turin theihtawp chhuahin a bei tur a ni. A hun tawp ber thlengin a nunna a vawng him hram hram ang a, amah siamtu chunga hlim tak leh lawm takin lawmthu a sawi tur a ni’ tih a ni6Active & Passive Euthanasia hi tualthahna dik tak a ni a, tumahin heti zawng hian hmalakna leh kutthlakna a nei tur a nilo an ti. Mihring nunna hlutzia leh a ropui zia hi kan hriatthiam phak bak a ni a, darkar khat emaw second khat emaw chhung lek nunna hi kum 70 chuang nunna nen a hlut dan a inang reng, chuvangin a nihdan tur pangngai bakin miin a ti danglam tur a nilo an ti bawk7. An Talmud ah pawh an Rabbi, Chanina ben Teradion a chanchin ti hian a inziak nghe nghe ‘Rabbi Chanina ben Teradion, Rom hovin a nungchunga an hal hlum mek chu amah zuitu, a zirtirten a thih thuai a, reilo zawka a tawrhna a tawp theih nan a kâ âng a, meialh hip lut tura an tih lai chuan a ni chuan, “Keimah leh keimah ka intih nat a, chutianga ka tih ai chuan nunna min pe tu Pathian in a duh hunah ka nunna chu la zawk rawh se.” tiin a chhang a, mei alh hluah hluah chuan a kang hlum ta a ni’
            Kristian te hi a nawlpui a thlir chuan a tam ber hian Euthanasia hi an hnawl a. An duh lohna chhan lianber ah pawh ‘Nunna hi Pathian pek a ni a, tin, mihringte hi Pathian anpuia siam kan ni bawk a, chuvangin nunna chunga thuneitu Pathian tel lova nunna in laksak hi thil dik a ni love, kan tihtur awmchhun chu nunna venthat leh vawn him tlat hi a ni” an ti thin. Nunna leh thihna hi Pathian thu a ni a, chu chu kan zah tur a ni, miin thih duh mahsela mi nunna zalen taka laksak tur hian tu mihring mah hian thuneihna kan neilo tih hi tan chhan lian leh nghet tak a ni. Kohhran thenkhat phei chuan khuarel thihna leh boralna ti khawlhkham zawng hian engtizawng mahin inrawlh loh tur an ti bur mai.
            Roman Catholic chuan an thuchhuah Sacred Congregation for the Doctrine of Faith, 1980 ah chuan chiangkuang takinEuthanasia hi a hnawl a, hei hi Nunna leh Pathian laka dan bawhchhiatna a ni an ti. Protestant zinga Evangelical Church ho, Catholic ngaihdan tawmpui tu tihloh Protestant tamtak te erawh chuan liberal takin he Euthanasia hi an thlir a, Joseph Fletcher leh Euthanasia Activist tam tam hi Protestant Kristian in ti te an ni ve tlat thung.

Kohhran hian engtinnge kan tih ang?
            Euthanasia chungchanga inhnialna hian tawp lam aiin nasat lam a la pan deuh deuh a, khawvel awmdan hian kan Pathian duhdan a kalsan telh telh bawk, hemi chungchangah hian keini Kohhran te pawh hian zirchianna zau zawk te nen ngaihdan leh inzirtirna fel tak kan neih thuai a tha hle ang. Chumi ah chuan nghet takin Kohhran hote in phun ila, he khawvelah hian rilru thianghlim leh zahawm taka kan nunna vengtha chunga, harsatna leh manganna, malsawmna leh vanneihna karah pawh Lalpa rawngbawl zel tur kan ni tih hi in hrilh fo a tul hle tawh a ni. Kan unaute zingah hian natna leh retheihna avanga he khawvel eng hmu ngam tawhlo, manganna leh phurrit avanga nunna hmachhawn ngam tawhlo engzatnge awm ang le? Chutiang mite chu engtia tanpui tur nge ni ang? Mahni emaw, midangte puihna hmanga he nunna hlu tak leh ropui tak hi an tih bawrhban a, an tihtawp mai loh nan enge kan tihtur hmasa ni ang? Heng zawhna te hi Lalpa ringtu Kohhran te, a bik takin thalai te hian engtinnge kan chhan ang? Kan nunna leh rinna a mawhphurhna kan neih hi phur chhuak thei turin thlirna, zirna leh ngaihtuahna zau zawk nen hmalam panin tan i la sauh sauh teh ang u. A tawp thlenga nunna humhim tura beih a, kan hun tawp kan lo thleng ta a nih pawhin harsatna leh natna karah pawh a tawp thleng khawvel eng hmachhawn ngam nih hi a zahawm a, a ropui a, chu chu miten min hriatrengna tur pawh ni rawh se.
“If you live, live with dignity, when you die, die with dignity”

End notes:
1. J.F. Dictionary
2. Chambers Concise Usage Dictionary & Concise Oxford Dictionary (10th Edition)
3. Life in our Hands by C.G. Scarer
4. Euthanasia in A dictionary of Christian Ethics by Thomas Wood, 1967
5. The Times of India, March 23, 2011
6. Dr Rachamim Melamed-Cohen, Jewsweek, March, 2002
7. Lord Jakobovits, former UK Chief Rabbi

Comments

  1. This comment has been removed by a blog administrator.

    ReplyDelete
  2. This comment has been removed by a blog administrator.

    ReplyDelete

Post a Comment

Popular posts from this blog

SIMNA

Hla thiltihtheihna

ISRAELTE HUNBI CHHIAR DAN